O Cànto da Ruménta di Nicolò Bacigalupo

Chi vilézza in sciô Parnâzo
       o s'angóscia, o s'açiménta
       se o s'intòppa a dâ do nâzo
       inte 'n mùggio de ruménta.
       Bén divèrso mi da quéllo,
       me ghe lêvo de capéllo,
       e salûo profondaménte,
       con rispètto ed umiltæ,
       sto rifiûto pusolénte
       da supèrba umanitæ.

O figìn meticolôzo
       e ch'o témme de fâ pìllo
       co-e scignôe, s'o n'é scênôzo, 
       s'o n'à o mósco into mandìllo;
       e elegànti profumæ
       da-e papìlle delicæ;
       chi se spâxima, chi sbràggia
       e se sénte vegnî mâ
       sôlo a védde unna scagàggia
       ò 'n cavéllo into mangiâ;

che no lêsan sta poexîa
       questo cànto, destinòu
       a ilustrâ a sudicerîa
       o rescìdoo desprexòu
       de l'efìmera grandéssa
       da ridìcola alteréssa
       de quést'òmmo ch'o s'aténta
       de dâ lézze scìnn-a 'n çê
       e o finìsce inta ruménta
       inte 'n sàcco da strasê...

Mi ribèlle a tùtto quànto
       sa d'ingànno e convençión
       mi ghe dédico o mæ cànto
       e me rîo de l'òpinión.
       Voî, che séi spregiudicæ,
       che n'éi poîa de mæ veitæ,
       alón, vîa, tapæve o nâzo
       montæ tùtti insémme a mi
       quésto clîvo do Parnâzo
       ch'o no sa de Patchouly .

       Ruménta adéscite
              per in moménto
              ripìggia o prìstino
              travestiménto.
              Tórna matéria
              ùtile, e fàtte,
              cómme a-o giudìçio
              de Giosafàtte
              e moltitùdini
              polverizæ
              un’iluzòria
              vitalitæ.

       Inmóndo amàlgama
              de conponénti,
              i ciù eteròcliti
              e diferénti,
              congérie anòmale
              d'infórme aspètto,
              sciù, pàrla, svéline
              o tò segrétto.
              Dìmme e tò òrìgini
              cöse ti éi ti
              prìmma 'de réndite
              vîle coscì!

       E écco cónstato
              za do reméscio...
              òsse de pèrsego,
              rèsche de péscio,
              féuggi polìtici
              féugge de cöo,
              pomélli, fìbie
              de scimilöo,
              pànse de bùdego,
              tòcchi de spêgio,
              péssi de pêtene,
              de pànno vêgio,
              frexétti, sâgome
              de capelìnn-a,
              schìtte de tórtoa
              e de galìnn-a,
              sìnse, retàggi,
              sànpe e ventràggi
              gösci de póllo,
              papê co-o bóllo
              mùggi d'armélle,
              goànti de pélle,
              picàgge, fiàrsoe,
              vélli strasæ,
              ligàmmi, elàstici,
              pésse amaciæ;

       scàffi d'armònica
              ma sénsa tàsti,
              càrte giogràfiche,
              sciuscétti goàsti,
              féugge de sélòu,
              çiòule, scaròlle,
              casétte e màneghi
              de caseròlle,
              vêge maiòliche,
              çiöti pe-i càlli,
              spónzie e rescìdoi
              de papagàlli,
              spìnn-e de scórpena,
              pésse d'inciàstro
              e sànpe d’ànitre
              e de polàstro,
              fóndi de xàtta,
              tàppi de nàtta,
              ciùmme d'öxélli,
              scàrpe, cavélli,
              stécche e balénn-e,
              scàtoe e sardénn-e,
              làmme inservìbili,
              bòcce scciapæ,
              scîgoe, sanfòrnie,
              minèstre uzæ...

       Féugge de mélica
              brùtte de pìscio
              bêli e pelànteghe
              de stochefìscio
              bitîro rànçio
              remìsso a nêuvo,
              armoâse, tàpani
              e scòrse d'êuvo,
              canétte e màneghi
              de lavatîvo,
              bìnde antisètiche
              co-o relatîvo
              cotón idròfilo
              ancón bolòu
              da-a piâga mæxima
              ch'o l'à mêgòu,
              càsce de làtta,
              cafè de bràtta,
              corbélie e màssi
              de fiôri pàssi,
              péssi de lìntima,
              ligneu de crìn,
              ciâvi co-a rùzene,
              tàcchi, scapin,

       oinæ co-o lépego,
              lìbbri, quadèrni,
              pómmi de ziàrdoa
              ch'àn pèrso i pèrni,
              làtte a petròlio,
              mócchi de lùmme,
              féugge de rìmixa,
              mùggi de ciùmme,
              sgùsce d'angùria,
              poîsci e bazànn-e,
              camîxe in scàndole
              de damixànn-e,
              cû de chigéumai,
              papê de stràssa,
              e scòrze d'òstrega
              e de lumàssa,
              sétti de pàggia,
              pélle e mondàggia
              d'àggio e patàtte,
              çiöti e savàtte,
              bertélle e gàngai,
              lùmmi da màn,
              cartùcce scàreghe,
              cróste de pàn.

       Téia metàlica,
              çèrci de siâso
              e fiamenghìlle
              brùtte de gràsso,
              péssi de létere
              scrîte a-i galànti,
              stànpe e imàgini,
              vitte de sànti,
              scàtoe de pìloe,
              vêge scirìnghe
              de gómma elàstica,
              brichétti e strìnghe,
              péssi d'argàlia,
              cànule e spuêe,
              di rèsti inùtili
              de cafetêe,
              fóndi de gòtti,
              òciâli rótti,
              crìcche, ciavéuie,
              bóghe, peléuie,
              scàtoe de nêge,
              câsétte vêge,
              brunîe, copétte
              fidê, trenétte,
              gàgge da grìlli,
              stràsse e mandìlli,
              piroconòfobi,
              ventôze uzæ,
              öxélli esòtici
              inbalsamæ.

       Péssi de spàtola
              Pe fâ d'ingoénti.
              Vêgi binòcoli
              sénsa e sò lénti
              e inumerévoli
              spècce d'ògètti
              indescrivìbili
              pe ciù rispètti
              e inominàbili
              ànche a l'udiénsa
              ciù refratària
              pe-a decénsa,
              e pöi pelìcole,
              mùggi de pûa,
              vàrri d'òrìgine
              e de natûa,
              àtomi strâni
              che i còrpi umâni
              pèrdan d'intórno
              giórno pe giórno
              e vàn la drénto,
              pe un moménto
              pe riconpónise
              e ritornâ
              matéria òrgànica
              riorganizâ.

       Sciòrtan, se sèparan
              da-a conpagnîa,
              pìgian a pròpia
              fizonomîa:
              no són ciù ignòbili
              avànzi uzæ
              e cómme inùtili
              abandonæ,
              ma a lôro anòmala
              lùrida fórma
              a se modìfica
              a se trasfórma,
              e un sénso, un àlito
              de vìtta nêuva
              sto inmóndo amàlgama
              tùtto o rinêuva
              o sbógge, o méscia,
              méntre s’adéscia
              un mormorîo
              indefinîo, 
              confûzo e fiöco
              che a pöco a pöco
              fòrsa o l’ouménta
              vôxe o divénta
              sénplice, unànime,
              ne l’espresción,
              e formidàbile
              ne-o diapazón!

Dôve o l'é sto sovrâno poténte,
       che o s'intìtola o rè do Creâto
       ûrla o cöro: Sto rè strafoténte
       che scordàndo da cöse o l'é nâto
       a chi a vìtta gh'à fæto conténta,
       a chi un pésso gh'à dæto de pàn,
       o ghe dîxe porcâta, ruménta,
       da-e sò câze o proscrîve lontàn?

Dôve o l'é che o s'acòste e o se spêge
       A sto mùggio d'infórmi ravatti,
       a st'amàsso de ràcole vêge
       patrimònio di vèrmi e di gàtti!
       Ch'o s'acòste tapàndose o nâzo
       e che o stàgghe 'n moménto a pensâ
       e peu dâse che o rèste pesoâzo,
       che o n'à goæi da dovéise scialâ!

Noî, sconpòsti, spregévoli rèsti
       di tréi régni de màddre natûa,
       inti giórni ciù bèlli che quésti,
       émmo fæto za a nòstra figûa,
       e a quést'ommo, senbiànsa de Dîo,
       ma che o dêve finî cómme noî,
       da struménti noî gh'émmo servîo,
       a-i sò scöpi, a-e sò giöie, a-i sò doî!

Rumazùggi d'òrtàggia, de frûti,
       d'ògni cösa ch'a va sótta i dénti,
       prìmma d'êse sprêxæ pe rifiûti,
       émmo a l'òmmo servîo d'aliménti
       gh'émmo dæto e delìçie da gôa,
       a bazìnn-a noî gh'émmo levòu,
       di scignôri in sciâ spléndida töa,
       ne-o modèsto disnâ do despiòu.

Sémmo stæti minìstri a-i sò vìççi
       secondàndo e sò stràne invençioìn,
       inpiegæ ne-i ciù ignòbili ufìççi
       pe compiâxe e sò bàsse pascioìn,
       a-i segrétti do sèsso gentîle,
       iniçiæ pe raxón de mestê,
       quànte cöse émmo vìsto, che a dîle
       no ve stàn sotta-a càppa do Çê!

Sémmo stæti struménti a-o sò lùsso
       e enblêmi da sò vanitæ,
       e segoéndo da mòdda l'inflùsso
       gh'émmo fæto stragiâ di dinæ,
       gh'émmo réizo ciù còmodo e adórno
       quél'anbiénte ch'o dêve servî
       cómme sò provisòrio sogiórno
       prìmma d'êse inta tæra a marsî.

Se o l'é stæto inpoténte, maròtto,
       l'émmo sénpre socórso e guarîo
       l'émmo fæto da vêgio, zoenòtto,
       l'émmo tìnto, dipìnto, inbotîo,
       e con quésta iluzòria beléssa
       fæta a fòrsa de stóppa e de cô
       da noiâtri o l'à atìnta l'ebréssa
       pasegêra de 'n giórno d'amô;

A-i moménti ciù trìsti, a quel'ôe
       ch'o l'êa ròuzo e esprèsso da-a nöia
       noî, co-i sciòperi e fèste e demôe,
       gh'émmo dæto 'n moménto de giöia;
       gh'émmo fæto unna vìtta ridénte,
       l'émmo ilûzo in sciô pròpio destìn
       o quæ fòrse, pe-o giórno segoénte,
       o l'avéiva decîza a sò fìn.

Sénsa o vàlido nòstro concórso
       o n'aviæ st'insolénte albagîa,
       o sæ ancón drénto a tànn-a de l'òrso
       a dêuviâ di struménti de prîa,
       o l'êa rózzo, sarvægo inpoténte,
       gh'émmo l'àrte, l'indùstria insegnòu
       con dêuviâne o s'é réizo poténte,
       o l'à a-o móndo a sò lézze detòu!

.  .  .  .  .  .  .  .  .  .
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .

E ògni àtomo in quél'inmondéssa
       o vantâva mandâti e ufìççi,
       rinfaciàndo de l'òmmo a stoltéssa,
       de scordase di pròppi servìççi,
       fàndo 'n tòrto, 'n oltràggio a-a natûa
       ch'a l'avéiva plasmòu de pâtàn
       e a dovéiva inti vèrmi e inta pûa
       ritornâlo ciù ancheu che domàn...

       L’òmmo, co-a fàccia inpàvida
              e-e oêge indiferénti
              o l'afrontâva o tùrbine
              de diatrîbe insolénti,
              de acûse, de rinpròveri
              ch'o se sentîva asbriâ
              da tùtta sta putrédine
              in vìtta ritornâ.

       Vêgio de tànti secoli,
              cónscio da sò poténsa,
              supèrbo d'êse àtomo
              fornîo d'inteligénsa,
              o continoâva a crédise
              un Dîo, sénsa-acapî
              ch'o l'êa matéria orgànica
              e ch'o dovéiva moî.

       Da-e ciù lontànn-e òrìgini
              de l'ésere vivénte,
              pe tùtto o gîo di sécoli
              a l'época presénte,
              visto o l'avéiva inmùmeri
              rovìnn-e e distruçioìn,
              e sconparî metròpoli,
              estìngoise-e naçioìn.

       E o móndo a l'insenscìbile
              ferménto da Natûa,
              subì de metamórfozi
              de fórma e de strutûa
              sconpónise a matéria
              e 'n'âtra diventâ,
              de quélla che a l'òrìgine
              di ténpi a l'êa creâ.

       Avicendâse a-i barbari
              i sécoli di lùmmi,
              cangiâ ideâli e ìdoli
              e invertî-i costùmmi,
              òmmi che o móndo sùdito
              tegnîvan inte màn,
              sparî cómme e metéore
              da l'oggi a l'indomàn.

       Ma lê, fra sti fenòmeni
              e quésti cangiaménti,
              o l'êa restòu tetràgono
              a-i lôro insegnaménti,
              e o s'êa persoâzo in sério
              da pròpia eternitæ,
              vedéndo in sciâ matéria
              regnâ l'Umanitæ.

       Quìndi, sénsa comêuvise
              e rilevâ a laménta
              a bâze de rinpròveri
              partîa da sta ruménta,
              co-ina spresànte smòrfia
              e spàlle o gh'à vortòu,
              e quésto panegìrico
              da lê... o s'é reçitòu.

       Çénie, ruménta ò fòsforo,
              ferménto materiâle,
              a sâ a mæ prìmma òrìgine
              cómm'a sâ-a mæ finâle,
              brêve, incostànte, efìmera
              sâ-a vìtta che viviö,
              e cómme unna metéora
              fò'n lànpo e sconpariö.

       O sò - tùtto me l'ìndica,
              mò-u prêuva - ògni moménto
              da-a sòrte do mæ scìmile
              mi n'ò l'avertiménto
              mò-u dîxe a lónga stòria
              di sécoli pasæ...
              ma nìnte peu persoàdime
              da mæ mortalitæ.

       Perché se són matéria
              e condanòu da-a sòrte,
              fatâle inesoràbile,
              a càzze 'n bócca a-a mòrte,
              perché a mæ provisòria
              terêna abitaçión
              a l'é quésto miràcolo
              inménso da creaçión?

       Perché quésto minóscolo
              pianêta, ch'o l'é pèrso
              inte l'inménso spàçio
              do spléndido Univèrso,
              o védde a sò servìçio
              risplénde a lùnn-a, o sô
              e i móndi inumerévoli
              che gîan d'intórno a lô! 

       Perché indovìnn-o e dòmino
              e fòrse ciù laténti
              de l'univèrso còsmico,
              m'inpónn-o a-i sò eleménti?
              Perché comàndo a-o fùrmine
              e l'ò costréito a dâ
              a lûxe ch'a me ilùmina
              e a fòrsa pe creâ?

       Percöse un crîo de l'ànime
              ingénito, fatâle,
              o çèrca de convìnsime
              che mi no són mortâle
              e o m'ìncita a-e ciù ilògiche
              sperànse a concepî,
              sénsa pensâ a l'incògnita
              che ascónde l'avegnî?

       Sö dónque pûa... sö çénie,
              ma ò o lùmme da raxón,
              e tùtto no sò crédime
              sogétto a-a coroçión...
              Sénto che 'n énte, in flóido,
              mi no sò cöse o sâ...
              da-a sòrte, da-a matéria
              incòlume o restiâ.

       Dôve? In che fórma, o spàçio
              ò incògnito emisfêro?
              No sò, ne pòsso réndime
              raxón de sto mistêro.
              Ma quést'enìgma mæximo
              o me da a convinçión
              che in mi gh'é quést'incògnita
              ch'a vìnse a distruçión!

       Dónque ruménta ascóndite,
              che són tròppo egoìsta
              pe avéite gratitùdine.
              Lévite da-a mæ vìsta
              ti æ fæto o tò servìçio,
              òua te tócca andâ
              pe lézze inelutàbile
              a tæra a fecondâ.

       Tórna matéria orgànica
              sótta divèrsa fórma,
              ma no montà'n supèrbia
              no me marcià'n sce l'órma,
              e avàrda bén de métite
              con l'òmmo a tu per tu,
              che o Còrpo o mêue ma l'Ànima
              a no moiâ mâi ciù!