Quésta vòtta chi ve pàrla o l’é ’n personàggio ’n pö diferénte da-i sòliti, sci perché no són mâi stæta de càrne e òsse, ma de prîa: l’éi za acapîo, no, che són a Lantèrna? A costruçiòn de ’na tôre in sciô coscì dîto “Capo di Faro”, cómme o se ciàmma in italiàn, ma in vêgio zenéize o l’êa “Côdefâ”, a se peu fisâ in gîo a-o 1128. No se sa nìnte do costrutô de quéllo prìmmo fâro perché quéllo ténpo o l’é tròppo lontàn. Prìmma da costruçiòn da tôre, into mæximo pòsto, pe segnalâ a prezénsa do pòrto, se bruxâva e brìsche, che êan di gròsci fàsci de ràmme de ginèstra, dîte anche galétti, racugéiti sorviatùtto inta Valàdda do Bezàgno, ma che s’atrovâvan in pö dapertùtto in scî brìcchi in gîo a-a çitæ. A Séstri exìste ancón ’na stràdda ch’a se ciàmma Via Briscâta, nómme ch’o l’é pasòu a indicâ i pòsti dôve crescéiva quélli cósti, che pìgian fêugo façilménte e vegnîvan benìscimo pe fâ lûxe. Fêughi do mæximo génere vegnîvan açéixi de néutte un pö da tùtte e pàrte, ànche inta rivêa, inti pòsti ciù pericôlozi pe-a navigaçión.

Pensæ che, de vòtte, i bréganti asmortâvan apòsta quélli fêughi, specialménte inte néutte de mâ gròsso, coscì avéivan ciù probabilitæ de aprofitâ do coscì dîto “ius naufragii”, ch’o consentîva a ògnidùn de pigiâse tùtto quéllo che o mâ o caciâva in sce l’ænn-a dòppo che ’n bàrco o l’êa andæto a pìcco. Co-a costruçión da töre, a brìsca a vegnîva bruxâ in gàgge de færo sospéize, in mòddo da òtegnî ’na mêgio vixibilitæ. O l’êa de segûo in servìçio ùtile pe-a coletivitæ, e tùtti quélli che se servîvan do pòrto dovéivan contriboî, versàndo ’na tàscia pe-a fornitûa do conbustìbile, stabilîa da ’n apòxito regolaménto, ch’o proibîva ascì de caciâ “zettum et romenta” inte ægoe do pòrto.

A töre a no servîva sôlo pe-a sénplice segnalaçión notùrna do pòrto, ma a l’indicâva ascì “o nétto e o brùtto”, intendéndo pe “nétto” ’na sitoaçión de tranquilitæ e pe “brùtto” l’avistaménto de nâve sospètte de pirâti ò de corsâri. De consegoénsa i çitadìn vegnîvan mìssi in sce l’avîso, de néutte, dêuviàndo di speciâli zêughi de lûxe. De giórno, invêce, sti avîsi êan dæti co-in scistêma de véie e bandêe. Quàrche dêxénn-a d’ànni dòppo l’é stæto cangioù o mòddo de iluminaçión, pasàndo da-e brìsche a de gròsse lànpade a êuio. Do 1318, segòndo l’analìsta Zòrzo Stélla, gh’é stæto ’na dûa batàggia in gîo a-o vêgio Fâro, quànde Goèlfi e Ghibelìn (ò Ranpìn e Mascheræ, cómme se ciamâvan chi da noiâtri) se són pestæ bén bén. I Ranpìn se gh’êan seræ drénto e i âtri pe doî méixi àn çercòu de destanâli, sorviatùtto pe fàmme; ma quélli fócai avéivan escogitòu ’n scistêma pe avéi di riforniménti; avéivan calòu ’na còrda da-a tôre scìnn-a a ’na sò galêa òrmezâ into pòrto e tùtti i giórni ’n òmmo, ascôzo drénto a ’na gròssa còrba, o montâva e o chinâva pe portâghe röba da mangiâ e notìçie. Vìsto che tùtti i sò sfòrsci risultâvan inùtili, i Mascheræ àn cominsòu a tentâ a demoliçión da töre partìndo da-i fondaménti, coscì i Ranpìn se són aréixi. Són stæta ànche ’na prexón: o rè de Cîpro, o Giàcomo de Luzignàn, tegnûo in òstàggio, o gh’à visciûo drénto con sò mogê pe di ànni, tànto che do 1383 l’é ànche nasciûo ’n figeu drénto e mæ miâge, e l’àn ciamòu Giâno. O rè da Frànsa Loîgi XII o l’aviéiva vosciûo caciâme zu ma, gràçie a ’na bèlla regalîa dæta a l’inzegnê militâre di françéixi, són arestâ ’n pê, incorporâ into conplèsso da Brìglia, ch’a l’êa ’na fortéssa ch’avéivan costroìo no pe difénde a çitæ, ma pe tegnî sótta contròllo i zenéixi che ògni tànto armâvan ’na ribelión (defaeti lô dixéivan che “il faut mettre les brilles aux génois” sàiva a dî che bezugnâva inbrigliâ i zenéixi). E arivémmo a-o 1549, quànde finalménte m’àn ricostroîa con l’aspètto che móstro ancón òua, ancón in pê malgràddo tùtte e batàgge ch’ò vìsto e i rìschi ch’ò corîo in tùtti sti ànni. Tànto pe dîne quarchedùn: o bonbardaménto navâle do “Re Sole”, o Loîgi XIV de Frànsa, do 1684, i conbatiménti cóntra i Aostro-Savoiàrdi do 1746, o bonbardaménto navâle ingleize do frevâ do 1941 e i vàrri âtri de l’ùrtima goæra, quànde in sce Zêna xoâva i areoplâni càreghi de bónbe.

Da quârche ànno i zenéixi m’àn fæto ciù bèlla, costroìndo ascì ’na pasegiâta panoràmica che da Di Néigro a l’arîva scìnn-a sótta de mi costezàndo o pòrto. M’àn iluminâ de néutte cómme ’na dîva do cîne: coscì tùtti pêuan védde no sôlo o mæ ràggio de lûxe ch’o pàssa e trénta mìggia, ma amirâ giórno e néutte o scìnbolo de Zêna, l’ùrtima vixón che se pòrta inti èuggi e into cheu quànde se pàrte, e a prìmma che se çèrca quànde se ritórna.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLI - N. 8, 28 de seténbre do 2012