Tànt’ànni fa, quànde nisciùn de niâtri o l’êa ancón nasciûo, Sàn Pê d’Ænn-a a l’êa ’na bèlla çitadìnn-a in sciô mâ, co-ina spiâgia lónga pròpio davànti a-e câze. Do 1500 e famìgge zenéixi ciù grénde, quélle ch’avéivan poténsa e dinæ, se faxéivan costruî a Sàn Pê d’Ænn-a da inportànti architétti de câze de vilezatûa ch’êan di vêri e pròppi palàssi, con pöco da invidiâ a quélli de Stràdda Nêua, anchêu ciamâ via Garibaldi, e che poêmo amirâ ancón òua trasformæ magâra in schêue, ma che consèrvan ancón afréschi preçiôzi di ciù inportànti artìsti e ’na stöia rilevànte. Pensémmo che, into palàsso Spìnoa de Sàn Pê, quéllo vixìn a-a tôre Cantôre, pe inténdise, ’na vòtta Istituto Tecnico Abba (tànti de viâtri sò-u ricordiàn) e òua sêde do Liceo Gobetti, l’é stæto òspitòu scìnn-a l’inperatô Càrlo V, grànde amîgo do Drîa Döia. In sciâ fìn do 1800, in sce quélla bèlla spiâgia, gh’êa tànti stabiliménti balneâri, i coscì dîti bàgni, con gabìnn-e, ristorànti, teràsse, diventæ pónto de riferiménto da bónn-a socjêtæ pe prànsi, çénn-e e fèste, con l’ænn-a a dispoziçiòn de gréndi e picìn. Quànde tornâva i pescoéi co-e bàrche e i góssi, e génte arivâvan de córsa pe êse i prìmmi a çèrne e acatâ o péscio frésco, pescòu inte l’ægoa nétta, ch’o dovéiva êse ’na bontæ. De spésso i figeu se portâvan da câza ’na vêgia pugnàtta, se bolâvan sott’a-i schéuggi a rachéugge i móscoli, pöi i cheuxéivan in sce ’n falò de ràmme atrovæ in sce l’ænn-a e se-i mangiâvan sùbito: me vêgne l’ægoétta in bócca sôlo a pensâghe.

Segûo che i costùmmi da bàgno êan bén bén diferénti da quélli d’ancheu, bàsta amiâ e antîghe fotografîe. Mæ madonâ (a nònna, cómme se dîxe òua) a me contâva che, quand’a l’êa ’na figêua, scignôe e scignorìnn-e stâvan in sciâ spiâgia e anâvan inte l’ægoa praticaménte vestîe, perché i costùmmi da bàgno e crovîvan dò-u còllo a-i pê, e chisà o fastìdio che ghe dâvan, ma a moralitæ de l’época a voéiva coscì: sôlo i figeu êan in pö mêno covèrti. Ségge pe-i divertiménti ségge pe-a spiâgia coscì bèlla, vegnîva tànta génte da Zêna a-i bàgni de Sàn Pê d’Ænn-a, i ciù benestànti in caròssa, i âtri co-o tranvài elétrico ch’o partîva dò-u céntro da çitæ. Gh’êa a böa, òrmezâ a tæra dôve gh’arivâva quélli che savéivan nuâ, e a quélli ténpi no êan pöi coscì tànti, ò quélli che s’atacâvan a-a còrda co-o perìcolo de béivise quàrche goâ d’ægoa sâ. Però a spiâgia a l’êa sorveggiâ da di brâvi zoenòtti sénpre prónti a caciâse ’n mâ in câxo de necesitæ. A propòxito, no scordémose che un di pilàstri sociâli de Sàn Pê d’Ænn-a a l’é stæta pròpio a Socjêtæ de Sarvaménto.

Naturalménte gh’êa ànche i ciantê navàli, pöi, ànno dòppo ònno, l’é arivòu l’indùstria ch’a l’à trasformòu Sàn Pê d’Ænn-a inta Manchester italiànn-a, coscì fàbriche e pòrto se son mangiæ a spiâgia, cómme l’é sucèsso a Cornigén e a Séstri. In vêo pecòu: ma o progrèsso o l’à i sò prêxi da pagâ, sovénte però o prêxo o l’é ’n pö tròppo câo. V’aregordæ o Castéllo Ràggio de Cornigén? Tànti de niâtri l’àn vìsto sôlo in fotografîa, perché l’àn caciòu zù pe fâ pòsto a-o stabiliménto de l’Italsîder a-o prinçìpio di ànni 50 do sécolo pasòu; a pìcco in sciô mâ, co-a sò spiâgia, e e bàrche òrmezæ o l’êa pròpio ’na delìçia. Ànche lê vìtima do progrèsso.

Ma bàndo a-e malinconîe, òua ve vêuggio contâ ’n episòdio che me contâva a mæ madonâ. Vegnîva génte ànche da fêua çitæ a fâ e vacànse e i bagni e, quande lê a l’êa ’na figêua, ’na famiggia de Pavîa a vilezâva a Sàn Pê d’Ænn-a, e pàiva che vegnìsan da l’èstero. ’Na scignorìnn-a de quésta famìggia, inespèrta do mâ, a l’anâva de lóngo a aranpinâse in scî schéuggi, co-o rìschio de càzze. O bagnìn, ch’o tegnîva d’éuggio gréndi e picìn perché no se fésan mâ, o ghe dîva: “Signorina, non ci stia a andare sui scogli, che c’è il lépego e si scuglia”. Ma tant’è, quélla a no o dâva a ménte a nisciùn e a faxéiva de tésta sò. In giórno, dài e dài, a scùggia pe ’n davéi e a da ’na bèlla pàtta in sciô schéuggio, sgarbelàndose zenógge e gómie. E o bagnìn, anàndo a tiâla sciù, sénpre in perfètto italiàn, o ghe dixe: “Musse, ce l’avevo detto che sgugliava!”

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLI - N. 7, 25 de lùggio do 2012